Archiwum Akt Nowych zaprezentowało dokumentację związaną ze zbrodnią katyńską

W związku z Dniem Pamięci Ofiar Zbrodni katyńskiej Archiwum Akt Nowych w Warszawie zaprezentowało wybrane archiwalia dotyczące tej zbrodni. „Są wśród nich dokumenty uratowane przez Jadwigę Majchrzycką, byłą pracownicę Polskiego Czerwonego Krzyża. Prezentujemy listy zamordowanych oraz zawiadomienia rodzin o śmierci ich bliskich” – powiedział PAP Kamil Świątkowski, historyk z Archiwum Akt Nowych (AAN).

Dokumenty pochodzą z 1943 r. Zostały wytworzone przez PCK. Przechowała je Jadwiga Majchrzycka, która w PCK zajmowała się stratami wojennymi. „Ta kobieta wykazała się niezwykłą odwagą. Zdając sobie sprawę z tego, jakiej wagi dokumentami dysponuje, ukrywała je w swoim mieszkaniu przez cały okres PRL. Informację o nich powierzyła jedynie znajomemu księdzu. Dopiero po jej śmierci w 2011 r. zostały one ujawnione i przekazane do zasobu Archiwum Akt Nowych” – tłumaczy Świątkowski pokazując jedną z pożółkłych kartek ciasno zapisanych na maszynie nazwiskami ofiar i szczątkowymi informacjami o tym co przy nich znaleziono. Pod numerem 02583 widnieje wpis: „Lisiecki Anatol - wojskowy, dowód osobisty, telegram, kartka pocztowa od Zofii Radosławica Warszawa ul. Poznańska 8.”

Archiwum Akt Nowych udostępniło ponadto oryginalne dokumenty Armii Krajowej, w tym m.in. depeszą gen. Stefana Roweckiego do naczelnego wodza Władysława Sikorskiego z informacjami na temat ustaleń dotyczących ekshumacji w lesie katyńskim. „Są to niezwykle ciekawe archiwalia pokazujące, jak Armia Krajowa zbierała informacje o zbrodni katyńskiej oraz jak były przekazywane do naczelnego dowództwa” – mówi historyk z AAN.

W jednym z dokumentów czytamy: „Wezwana przez okupantów grupa Polaków (…) i zawieziona do obejrzenia na terenie Koziej Góry pod Smoleńskiem zbiorowej mogiły oficerów polskich i innych osób pomordowanych przez władze bolszewickie – zidentyfikowała około 70 oficerów polskich”.

Pokaz dokumentów uzupełniają fotografie z ekshumacji prowadzonych przez Niemców w lesie katyńskim w 1943 r. Na fotografiach widać doły śmierci, w których kłębią się bezładnie wrzucone ciała polskich żołnierzy. Utrwalony został także sam proces ekshumacji, podejmowania ciał zabitych. Jedno ze zdjęć jest zbliżeniem czaszki z otworem po kuli. „Te fotografie zachowały się w zbiorach byłego archiwum KC PZPR” – wyjaśnia.

Zaprezentowane archiwalia nie ograniczają się tylko do dokumentów dotyczących wprost zbrodni katyńskiej, ale także prób jej upamiętnienia w czasach PRL przez opozycjonistów antykomunistycznych.

O tej mniej znanej historii opowiadają archiwalia Stefana Melaka (zginął w katastrofie smoleńskiej w 2010 r.) współzałożyciela Konspiracyjnego Komitetu Katyńskiego. Jego fotografie i relacje przedstawiają tzw. sprawę pomnika katyńskiego w Dolince Katyńskiej na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie. „31 lipca 1981 r. z inicjatywy Komitetu Katyńskiego został ustawiony pierwszy w Polsce pomnik upamiętniający ofiary zbrodni katyńskiej. Zawierał on prawdę o tym dramatycznym wydarzeniu. Mówił wprost, że zbrodnia ta została dokonana przez Rosjan. Nie stał on jednak długo, ponieważ w nocy z 31 lipca na 1 sierpnia został skradziony, jak wówczas twierdziły władze, przez +nieznanych sprawców+. Jednak prawda była taka, że został on skradziony przez służby” – opowiada Kamil Świątkowski.

Pośród fotografii przedstawiających pomnik znajdują się unikatowe zdjęcia pokazujące sam montaż pomnika, a także miejsca, w których wcześniej były przechowywane jego części.

Spośród dokumentów Melaka AAN pokazało statut Komitetu Katyńskiego z 1979 r., korespondencję, którą prowadził komitet, a także szereg materiałów graficznych – ulotki, plakaty – upamiętniających zbrodnię katyńską.

Dokumenty są dostępne w AAN. „Każdy kto chciałby się zapoznać z prezentowanymi dokumentami może przyjść do naszej czytelni i je zamówić” – zapewnia Świątkowski. „Część dokumentów w formie elektronicznej została zaprezentowana na wystawie online na stronie Archiwum Akt Nowych, część będzie zdygitalizowana i dostępna przez internet. Są także wydawnictwa książkowe zawierające materiały źródłowe dotyczące zbrodni katyńskiej” – dodaje.

Wideo dostępne na: https://wideo.pap.pl/pap-media,101/-archiwum-akt-nowych-zaprezentowalo-dokumentacje-zwiazana-ze-zbrodnia-katynska-,81103 oraz https://wideo.pap.pl/pap-media,101/-archiwum-akt-nowych-zaprezentowalo-dokumentacje-zwiazana-ze-zbrodnia-,81101 (w wersji surowej). (PAP)

wnk/ aszw/